Dieta w chorobach przewlekłych, część 2: Jedzenie zdjęcie utworzone przez master1305 – pl.freepik.com
Konsultacja z dietetykiem klinicznym i zmiana diety może okazać się kluczem do złagodzenia objawów chorobowych i zmniejszenia ryzyka powikłań w wielu schorzeniach. W pierwszej części artykułu dotyczącego diety w chorobach przewlekłych, omówiłam rolę dietetyka klinicznego w pomocy osobom z takimi schorzeniami jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, schorzenia układu pokarmowego oraz choroby skóry. Choroby te to jednak tylko ułamek sytuacji, w których dieta dopasowana do stanu zdrowia może mieć naprawdę ogromne znaczenie – z poniższego tekstu dowiesz się w jakich, innych schorzeniach warto skorzystać w pomocy specjalisty ds. żywienia.
- Choroby nerek
Nerki stanowią naturalny filtr organizmu, doskonale radzący sobie z oczyszczaniem naszej krwi. Niestety, gdy nerki przestają pracować prawidłowo, pojawia się problem – wraz z pogorszeniem funkcji nerek organizm nie tylko traci skuteczność tego świetnego filtra, wzrasta również ryzyko takich zaburzeń jak nadciśnienie tętnicze, anemia czy niedożywienie. Już ze względu na same niedobory składników odżywczych oraz ryzyko niedożywienia, interwencja dietetyka jest zwykle konieczna u osób z zaawansowaną chorobą nerek. Dodatkowo, odpowiednia dieta jest również niezbędna, aby spowolnić postęp choroby – w tym celu, dietetyk kliniczny planuje dietę o odpowiedniej zawartości białka i ograniczeniem ilości niektórych składników mineralnych i elektrolitów takich jak sód, potas czy fosfor, których nadmiar może stanowić obciążenie dla chorych nerek. Warto również wiedzieć, że odpowiednia dieta ma znaczenie w zapobieganiu formowaniu się kamieni nerkowych – odpowiedni plan dietetyczny będzie więc bardzo pomocny u osób, u których wystąpiły epizody kamicy nerkowej.
- Nowotwory
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, nowotwory znajdują się na drugim miejscu pod względem przyczyn zgonów na świecie. Zarówno w profilaktyce nowotworów, jak i u osób z aktywną chorobą nowotworową niezwykle istotny jest odpowiedni dobór diety. Jak powinna ona wyglądać? Dieta w profilaktyce nowotworów to przede wszystkim dużo źródeł przeciwutleniaczy, warzyw, owoców, a także unikanie produktów zwiększających ryzyko nowotworów takich jak przetworzone mięso czy nadmiar soli. Oczywiście, profilaktyka przeciwnowotworowa jest szeroka, a poszczególne typy nowotworów różnią się od siebie pod względem czynników zmniejszających ich ryzyko. Nie zmienia to jednak faktu, że zmiana diety na zdrowszą jest czynnikiem obniżającym ryzyko właściwie wszystkich rodzajów tej podstępnej choroby. Dobra, dopasowana do stanu zdrowia dieta to również taka, przy układaniu której brane jest pod uwagę historia rodzinna i ew. czynniki genetyczne. Dzięki temu, kompetentny dietetyk kliniczny może zwrócić szczególną uwagę na czynniki zwiększające i zmniejszające ryzyko danego typu nowotworu.
A jakie znaczenie ma dieta osoby z aktywnym nowotworem? Przede wszystkim, należy pamiętać, że nowotwór prowadzi do wyniszczenia organizmu i skrajnego niedożywienia, które, w wielu przypadkach znacznie obniża rokowania osoby chorej. W związku z tym, niezbędna jest w tej sytuacji interwencja dietetyczna mająca na celu takie dobranie diety, aby dostarczała ona osobie chorej jak największej ilości składników odżywczych w jak najmniejszej objętości (jest to istotne, ponieważ u osób z nowotworem często występuje osłabienie apetytu, nudności i wymioty). Interwencja dietetyka jest również często potrzebna u osób z powikłaniami leczenia chemio- i radioterapią, takimi jak zaburzenia smaku, suchość w ustach, nudności, wymioty czy biegunki. Dzięki odpowiedniemu planowi diety dietetyk kliniczny może pomóc w zmniejszeniu dyskomfortu osoby chorej i poprawie jej samopoczucia.
- Osteoporoza
Osteoporoza, czyli choroba prowadząca do znacznego osłabienia kości to znaczący czynnik ryzyka złamań kości obserwowanych u osób starszych. Warto pamiętać, że złamania są niezwykle niebezpieczne u osób w wieku podeszłym, unieruchomienie stanowi bowiem czynnik ryzyka zapalenia płuc – śmiertelnie niebezpiecznej choroby, zwłaszcza dla seniorów. W związku z tym, warto zawczasu zapobiegać zmianom w obrębie struktury kości, zwłaszcza u osób w wieku średnim, u których procesy prowadzące do powstawania osteoporozy są szczególnie nasilone. Poza aktywnością fizyczną, do wzmocnienia kości przyczyniać może się odpowiednia dieta oraz styl życia. Warto pamiętać, że poza doskonale znanym wapniem i witaminą D, do budowy kości konieczne są także inne witaminy i pierwiastki – zarówno bardziej, jak i mniej nam znane. Należą do nich, miedzy innymi, magnez, bor, fluor, witamina C, witamina A czy witamina K. Dodatkowo, osoby chcące jak najdłużej zachować zdrowie kości, powinny unikać alkoholu – jego spożycie prowadzi bowiem do obniżenia gęstości mineralnej kości, jest on także toksyczny dla komórek odpowiedzialnych za budowę kości. I choć osteoporoza potrafi mieć niepozorny przebieg, warto jej zapobiegać, wdrażając zawczasu odpowiedni plan żywieniowy.
- Zaburzenia płodności, choroby ginekologiczne
Zanieczyszczenie środowiska, nieodpowiednia dieta, otyłość – współczesny świat pełen jest czynników negatywnie wpływających na płodność, zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. I choć w niektórych przypadkach wymagają one zaawansowanych interwencji medycznych, często w pierwszej kolejności konieczna jest zmiana stylu życia, w tym diety. Do dietetyka klinicznego warto więc udać się w ramach uzupełnienia leczenia zaburzeń płodności, a dopasowany do stanu zdrowia plan diety wspomoże wysiłki mające na celu ułatwienie poczęcie dziecka. Warto wiedzieć, że związane z dietą przyczyny prowadzące do zaburzeń płodności są różne u kobiet i u mężczyzn, dietetyk powinien więc wykazać się indywidualnym podejściem do obojga partnerów. Co to znaczy? U mężczyzn, za zaburzenia płodności zwykle odpowiada niska jakość nasienia – aby ją poprawić, dietę należy wzbogacić między innymi w składniki o działaniu przeciwutleniającym, a także takie mikroelementy jak cynk i selen. Wśród kobiet, do najczęstszych przyczyn problemów z płodnością należą zaburzenia owulacji, a także schorzenie znane jako zespół policystycznych jajników, zwykle występujące w połączeniu z wymagającą interwencji dietetyka insulinoopornością. W przypadku niepłodności kobiecej, szczególny nacisk kładzie się na dietę bogatą w żelazo, a także białko roślinne i węglowodany o niskim indeksie glikemicznym. Ważne jest także ogólne spożycie witamin i składników mineralnych – większość z nich jest bowiem konieczna do prawidłowego przebiegu owulacji, jak również produkcji żeńskich hormonów płciowych i rozwoju zarodka. Z interwencji dietetycznej mogą ponadto skorzystać kobiety cierpiące na endometriozę – bolesne schorzenie mogące negatywnie wpływać na płodność. Warto również pamiętać o tym, że, nawet w przypadku braku problemów z płodnością, planując ciążę warto skorzystać z pomocy dietetyka. Jest to istotne, gdyż niedobory niektórych składników odżywczych (m.in. kwasu foliowego, jodu, cynku, nienasyconych kwasów tłuszczowych) mogą zwiększać ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, a także niskiej masy urodzeniowej dziecka, zaburzeń rozwojowych i przedwczesnego porodu. Negatywny wpływ niedoboru niektórych z nich, zwłaszcza kwasu foliowego, może być przyczyną wad rozwojowych płodu już na bardzo wczesnym etapie rozwoju, gdy kobieta może nawet nie zdawać sobie sprawy z ciąży – właśnie dlatego, tak ważne jest odpowiednie planowanie ciąży, również pod względem przygotowania dietetycznego.
Podsumowanie
Dietetyka kliniczna to niezwykle obszerna dziedzina nauki, obejmująca zalecenia żywieniowe dla większości przewlekle występujących chorób. Warto pamiętać, że poza wymienionymi wyżej (oraz w moim pierwszym wpisie na ten temat) chorobami, dieta ma znaczenie również w innych grupach schorzeń. Należą do nich chociażby: choroby oczu (jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki żółtej związanej z wiekiem), czy choroby neurodegeneracyjne – przykładowo, dieta w chorobie Parkinsona ma za zadanie zwiększenie skuteczności leków oraz łagodzenie objawów choroby, np. zaparć. Jak łatwo się przekonać, dieta dopasowana do stanu zdrowia oraz wyników badań laboratoryjnych jest więc ważną częścią terapii wielu chorób, a także istotnym elementem ich profilaktyki. Oczywiście, lepiej zapobiegać niż leczyć, pamiętaj jednak, że na pomoc i zmianę stylu życia i sposobu żywienia nigdy nie jest za późno!